Żałoba

Żałoba to stan emocjonalny stanowiący proces przystosowania po stracie bliskiej osoby, bądź też najwyżej cenionych wartości. Każdy człowiek w sposób niepowtarzalny przeżywa ból związany ze śmiercią. Towarzyszy jej najczęściej doświadczenie opuszczenia, tęsknoty, smutku, żalu, gniewu i poczucie winy. Cierpienie dotyka całego człowieka – jego emocji, duchowości, a także ciała. Żałoba to proces, który wymaga czasu i pracy nad sobą, aby doświadczenie pustki móc przyjąć i zaakceptować. Warto zatem w tą drogę wyruszyć w towarzystwie kogoś, kto pomoże nauczyć się nowej sztuki życia po stracie.

Tradycyjnie żałoba rozumiana jest jako stan smutku, żalu, cierpienia i bólu związanego ze śmiercią osoby bliskiej. Z badań psychologicznych wynika, że żałoba jest bardziej procesem przejściowym niż stanem. Procesem, czyli pewnym zespołem przeżyć psychicznych, jak i doznań fizycznych, mających swoją dynamikę i zmieniających się w czasie. Pojawienie się takiego procesu jest efektem doznawanych utrat, związanych ze zmianami życiowymi, nie tylko ze śmiercią bliskich. Tracimy możliwości, tracimy złudzenia, tracimy marzenia, tracimy miłości i relacje. Jakość naszego życia zależy od umiejętności przechodzenia przez proces żałoby. W miarę upływu czasu intensywność przeżywanych uczuć słabnie, a rozpacz stopniowo ustępuje miejsca akceptacji straty.

Żałoba nie jest chorobą i nie powinna być utożsamiana z depresją. Przeżycia po stracie osoby bliskiej mogą przypominać depresję, ale podobieństwo to jest powierzchowne.

Żałoba może wywołać stan kryzysowy, w którym zwykle zaznacza się etap związany z reakcjami depresyjnymi. Okres trwania niedyspozycji jest jednym z kryteriów diagnozowania żałoby. Zwykle przyjmuje się, iż stan poważnego przygnębienia, związany ze zwracającą uwagę zmianą życiowego funkcjonowania i dolegliwościami somatycznymi, nie powinien trwać dłużej niż rok od śmierci osoby bliskiej. Przedłużający się stan tego rodzaju z dużym prawdopodobieństwem może być stanem depresji.

PRZEBIEG ŻAŁOBY

Pierwszym badaczem, który dostrzegł, jakie znaczenie dla praktyki terapeutycznej ma wiedza na temat przeżywania żałoby, był Erich Lindemann.

Za normalne albo typowe reakcje występujące w okresie żałoby uznał on następujące reakcje:

dolegliwości somatyczne, na przykład osłabienie, utrata apetytu, oddechu,
zaabsorbowanie wyobrażeniami: częste poczucie, że widzi się albo słyszy zmarłą osobę,
poczucie winy, oskarżanie siebie za to, co się stało,
gniewna irytacja, odczuwanie obecności innych osób jako drażniącej,
pobudzone.

Najczęściej wymienia się cztery etapy żałoby:

I etap to stan pojawiający się bezpośrednio po śmierci osoby bliskiej. Jest to stan szoku. Może przejawiać się silnym wyrażaniem emocji: płaczem, krzykiem, zachowaniami gwałtownymi. Bywa też całkiem odwrotnie - stan szoku przejawia się jako odrętwienie, bezruch, niemożność wyrażania jakichkolwiek uczuć. Nasilenie cierpienia powraca kilka dni po pogrzebie, gdy pozornie wszystko wraca do normy. Stąd ta faza może trwać od kilku, kilkunastu godzin do wielu dni czy tygodni.

II etap to trudne i intensywne emocje: sprzeciwu, żalu czasami złości. Złość kierowana jest do osoby, która odeszła, do losu, do Boga, do lekarzy, do ludzi, którzy temu wydarzeniu nie zapobiegli lub się do niego jakoś przyczynili. Smutek , cierpienie, żal przejawiają się w wybuchach płaczu trwającego czasami wiele godzin. Generalnie myśli krążą nieustannie wokół zmarłego, a otaczający żałobnika żywy świat mało go interesuje. Ta faza trwa kilka tygodni.

III etap to dezorganizacja. Dominującym poczuciem jest bezradność wobec spraw normalnego życia. Może pojawić się gniew na osoby, które inaczej przeżywają żałobę. Trudno jest zmobilizować się do jakichkolwiek aktywności. Widoczny jest spadek zainteresowań. Ta faza trwa od kilku do kilkunastu miesięcy.

IV etap – reorganizacja i uzdrowienie. To czas stopniowego powracania do normalnego życia. Osoba w żałobie ponownie zaczyna interesować się światem i spotykanymi ludźmi, na jej twarzy zaczyna gościć uśmiech. Nieobecność osoby zmarłej zaczyna być traktowana jako zdarzenie realne i nieodwracalne. Emocje wyciszają się. Możliwy staje się powrót do różnych aktywności.

Elisabeth Kübler-Ross znana jest przede wszystkim z modelu pięciu faz żałoby, opisującej reakcję ludzi na informacje o nieuleczalnej chorobie i nadchodzącej śmierci (własnej lub kogoś bliskiego). Tych pięć etapów to:

Zaprzeczenie („Nie, to na pewno pomyłka!”)
Gniew („Za co spotyka to akurat mnie!?”)
Negocjacje („Jeśli zacznę bardziej o siebie dbać, może pożyję choć rok dłużej.”)
Depresja („To nie ma sensu, po co cokolwiek robić.”)
Akceptacja („No cóż, umrę. Nie ma co z tym walczyć, lepiej godnie spędzić ostatnie chwile życia.”)

POMOC W OKRESIE ŻAŁOBY

Cierpiący z powodu straty kogoś bliskiego czują się zagubione. Potrzebują wiedzy i orientacji co się z nimi dzieje i co będzie się działo, jakie uczucia mogą przeżywać, czy i kiedy mogą spodziewać się zmian w swoim samopoczuciu. Potrzebują też uprawomocnienia tego, co przeżywają a co wydaje im się często nienormalne i niewłaściwe. W tych przypadkach pomocna jest pomoc psychologa, lekarza, kapłana lub grupy wsparcia.

Żałoba to proces, który wymaga czasu i pracy nad sobą, aby doświadczenie pustki móc przyjąć i zaakceptować. Warto zatem w tą drogę wyruszyć w towarzystwie kogoś, kto pomoże nauczyć się nowej sztuki życia po stracie.

W normalnie przebiegającej żałobie pomoc bywa potrzebna w:

ekspresji lęku, żalu i rozpaczy
przeżyciu poczucia osamotnienia
poradzeniu sobie z poczuciem winy i krzywdy
przeżyciu złości i gniewu - ważne w naszej kulturze, gdzie z trudem się dopuszcza takie emocje w kontekście utraty
uporządkowaniu myśli o sensie i bezsensie życia
akceptacji realności śmierci
odbudowaniu osobistych motywacji do życia
odszukaniu nowych obszarów zaangażowania

ZAKOŃCZENIE ŻAŁOBY

Po zakończeniu żałoby nie wraca się do „identycznego” stanu sprzed tragicznych wydarzeń. Rzadko jest to możliwe. Ale możliwe jest osiągnięcie takiej równowagi, która pozwoli się otworzyć na nowe doświadczenia, nowe propozycje i nowe zadania. Wspomnienia i żal po stracie bliskiej osoby pozostaną, ale uczucia te nie będą dominować, pozwalając cieszyć się życiem, realizując kolejne życiowe zadania.